Matthew 8:1-19:2 Soþlice þa se hælend of þam munte nyþer-astah. þa fyligdon him mycle mænio.

WestSaxon990⁽ⁱ⁾ ¹ Soþlice þa se hæl[e]nd of þam munte nyþer-astah. þa fyligdon him mycle mænio. ² þä genealæhte än hreofla to him & hine to him ge-eaðmedde & þus cwæð. Drihten gyf þu wylt þu miht më geclænsian; ³ Ða astrehte se hælend hys hand & hrepode hyne. & þus cwæð Ic wylle beo geclænsod & hys hreofla wæs hrædlice geclænsod; ⁴ Ða cwæð se hælend to him. warna þe þt þu hyt nænegum men ne secge; Ac gang æt-eowe þe þam sacerde & bring hym þa lac þe moyses bebead on hyra gecyðnesse; ⁵ [Note: Cum autem introisset iesus caphar naum. A. ] Soþlice þa se hælend ineode on capharnaum. þa genealæhte hym. an hundredes ealdor. hyne biddende ⁶ & þus cweðende. Drihten mïn cnapa lið on mïnum huse lama & mid yfle geðread; ⁷ Ða cwæð se hælend to him; Ic cume & hyne gehæle; ⁸ Ða andswarode se hundredes ealdor & þus cwæð; Drihten ne eom ic wyrðe þt þu ingange under mine þecene. ac cweð þin än word & min cnapa biþ gehæled; ⁹ Soðlice ic eom man under anwealde gesett. & ic hæbbe þegnas under me & ic cweðe to þysum gang & he gæð & ic cweðe to oþrum. cum & he cymð to minum þeowe wyrc þis. & he wyrcð; ¹⁰ Witodlice þa se hælend þis gehyrde þa wundrode he & cwæð to þam þe hym fyligdon; Soþ ic secge eow. ne gemette ic swa mycelne geleafan on israhel; ¹¹ To soþum ic secge eow. þt manige cumað fram east-dæle & west-dæle & wuniað mid abrahame & isahace & iacobe on heofena rice; ¹² Witodlice þises rices bearn beoð aworpene on þa ytemestan þystro. þær bið wöp. & toþa gristbitung. ¹³ & se hælend cwæð to þam hundrydes ealdre. Ga & gewurþe ðë swa swa þu gelyfdest; & se cnapa wæs gehæled on þære tide; ¹⁴ [Note: Ðis gebyrað on frige-dæg on þære twa and twentugoðan wucan ofer pentecosten. Et cum uenisset iesus in domum petri uidit socrum eius. A. ] Ða se hælend com on petres huse þa geseah he hys swegre licgende & hriþgende ¹⁵ & he æthrän hyre hand & se fefor hig forlet; Ða aras heo & þenode him; ¹⁶ Soþlice þa hyt æfen wæs. hig brohton him manege defol-seoce. & he üt-adræfde þa unclænan gastas mid hys worde & he ealle gehælde þa yfel-hæbbendan. ¹⁷ þt wære gefylled þt gecweden is þurh esaïam þone witegan. þus cweðende. He onfeng ure untrumnessa & he abær ure adla; ¹⁸ Ða geseah se hælend mycle menigeo ymbutan hyne. þa het he hig faran ofer þone muþan; ¹⁹ [Note: Ðis sceal on wodnes-dæg on þære feorðan wucan ofer twelftan dæg. Et accedens unus scribe (sic) ait illi magister sequar te. A. ] Ða genealæhte him än bocere & cwæþ; Lareow ic fylige þe swa hwæder swa þu færst; ²⁰ Ða cwæð se hælend to him; Foxas habbað holu & heofenan fuglas nest soþlice mannes sunu næfð hwær he hys heafod ahylde; ²¹ Ða cwæð to him oþer of hys leorning-cnihtum; Drihten alyfe me ærest to farenne & bebyrigean minne fæder ²² þa cwæð se hælend to him. fylig me & læt deade bebyrigean hyra deadan; ²³ [Note: Ðis sceal on þone feorðan sunnan-dæg ofer twelftan dæg. Et ascendente eo in nauicula secuti sunt eum discipuli eius. & ecce motus magnus. A. ] & he astah on scyp & hys leorning-cnyhtas hym fyligdon; ²⁴ Ða wearð mycel styrung geworden on þære sæ. swa þt þt scyp wearð ofergoten mid yþum. witodlice he slep; ²⁵ & hig genealæhton & hÿ awëhton hyne þus cweðende; Drihten hæle us we moton forwurþan; ²⁶ Ða cwæð he to him to hwi synt ge forhte ge lytles geleafan; Ða aras he & bebead þam winde & þære sæ. & þær wearð geworden mycel smyltness; ²⁷ Gewisslice þa men wundrodun & þus cwædon hwæt is ðes þt windas & sæ him hyrsumiað; ²⁸ [Note: Et cum uenisset trans fretum in regionem gerasenorum. A. ] Þa se hælend com ofer þone muþan on geraseniscra rïce þa urnon him togenes twegen þe hæfdon deofol-seocnesse of byrgenum üt-gangende. þa wæron swiðe reþe swa þt nan man ne mihte faran þurh þone weg. ²⁹ & hig hrymdon & cwædon; La hælend godes sunu hwæt ys þe & us gemæne. come þu hider ær tïde us to þreagenne; ³⁰ Ðær wæs soþlice unfeorr an swyna heord manegra [Note: MS. ma manegra (by error). ] manna læswiende ³¹ þa deofla soðlice hyne bædon þus cweþende gyf þu us ut-adrifst asende us on þas swina heorde; ³² Ða cwæð he to him faraþ; & hig þa utgangende ferdon on þa swin. & þærrihte ferde eall seo heord myclum on-ræse niwel on þa sæ & hig wurdon deade on þam wætere; ³³ Ða hyrdas witodlice flugon & comun on þa ceastre & cyddon ealle þas þing & be þam þe ða deoful-seocnyssa hæfdon; ³⁴ Ða eode eall seo ceaster-waru togeanes þam hælende. & þa þa hig hyne gesawun þa bædon hig hyne þt he ferde fram heora gemærum; ⁹ ¹ [Note: Ðis godspel sceal on sunnan-dæg on þære twentugoðan wucan ofer pentecosten. Et ascendens in nauicula transfretauit & uenit in ciuitatem suam. A. ] Ða astah he on scyp & öfer-seglode & cöm on his cæstre. ² ða brohton hig hym ænne laman on bedde licgende. þa geseah se hælend hyra geleafan & [quoth] to þam laman la beärn gelyfe. þe beoþ þine synna forgyfene; ³ Ða cwædon hig sume þa boceras him betwynan; Ðes spycð bysmor-spræce ⁴ þa se hælend geseah hyra ge-þanc ða cwæð he to hwi þence ge yfel on eowrum heortum. ⁵ hwæt is eaþelicre to cweðenne þe beoð forgyfene þine synna. oððe to cweðanne arïs & gä ⁶ þt ge soþlice witon þt mannes sunu hæfð anweald on eorþan synna to forgyfenne þa cwæð he to þam laman arïs & nym þin bedd. & gang on þin hus; ⁷ & he aras & ferde to hys huse; ⁸ [Note: Ðis godspel sceal on sancte matheus mæsse-æfen. Et cum transiret inde iesus uidit hominem sedentem in theloneo. A. ] Soðlice ða þa seo mænigeo þis gesawon þa ondrëdon hig hym & wuldrodon god þe sealde swylcne anweald mannum; ⁹ Ða se hælend þanon ferde he geseah ænne man sittende æt toll-sceamule þæs nama wæs matheus. & he cwæð to him. fylig me & he aräs & fyligde him; ¹⁰ & hyt wæs geworden þa he sæt innan huse þa comun manega mänfulle & synfulle & sæton mid þam hælende. & hys leorning-cnyhtum; ¹¹ Ða þa sundorhalgan þt gesäwon þa cwædon hig to hys leorning-cnyhtum. hwi ys eower lareow mid manfullum & synfullum; ¹² & se hælend cwæð þis gehyrende; Nys halum læces nan þearf ac seocum. ¹³ gað soðlice & leornigeaþ hwæt is. ic wylle mildheortnesse næs onsægdnesse; Soþlice ne com ic rihtwise to gecigeanne. ac þa synnfullan; ¹⁴ [Note: Ðis sceal on frige-dæg on þære oðre easter-wucan. Tunc accesserunt ad eum discipuli iohannis dicentes. A. ] Þa genealæhton iohannes leorning-cnihtas to hym & þuss cwædon; Hwi fæste we & þa sundor-halgan gelomlice; Soþlice þine leorning-cnihtas ne fæstað. ¹⁵ & se hælend cwæð to him; Cweþe ge sceolun þæs brydguman cnihtas wepan þa hwile þe se brydguma mid hym byþ; Soðlice þa dagas cumað þt se bryd-guma byð afyrred fram him. & þonne on ðam dagum hig fæstað; ¹⁶ Ne deþ witodlice nän man niwes claðes scyp on eald reaf he tobrycð hys stede on þam reafe & se slite byþ þe wyrsa; ¹⁷ Ne hig ne doð niwe wïn on ealde bytta. gyf hi doð. þa bytta beoþ tobrocene & þt win agoten. & þa bytta forwurþað; Ac hig doð niwe win on nïwe bytta; & ægðer byþ ge-healden; ¹⁸ [Note: Ðis sceal on sunnan-dæg on þære fif & twentugoðan wucan ofer pentecosten. Hec illo loquente ad eos. ecce princeps unus accessit. A. ] Ða þas þing to him spræc. þa genealæhte än ealdor & ge-eaðmedde hyne to him þus cweðende; Drihten min dohtor is dead; Ac cum & sete þine hand uppan hig & heo lyfað ¹⁹ & se hælend aräs & fyligde hym & hys leorningcnihtas; ²⁰ & þa än wif þe þolode blod-ryne twelf gear genealæhte wið-æftan. & æt-hran hys reafes fnæd. ²¹ heo cwæð soðlice on hyre mode for än ic beo häl gyf ic hys reafes æthrïne; ²² & se hælend bewende hyne & hig geseah & cwæð; Gelyf dohtor þïn geleafa þe gehælde & þt wïf wæs gehæled on þære tïde; ²³ [Note: Et cum uenisset iesus in domum principis & uidisset tibicines. A. ] And þä se hælend cöm into þæs ealdres healle & geseah hwistleras & hlydende menigeo ²⁴ hë cwæð; Gäð heonun. nys þys mæden dead soðlice ac heo slæpð; & hig tældon hyne ²⁵ & þa he þa menigeo üt-adräf. he geode in & nam hyre hand & þt mæden aräs ²⁶ & þes hlisa sprang ofer eall þt land; ²⁷ [Note: Ðis sceal on wodnes-dæg on þære xiii. wucan ofer pentecosten. Et transeunte inde iesu secuti sunt eum duo ceci. A. ] Þa se hælend þanun for þa fyligdun hym twegyn blinde hrymynde & cweðende. lä däuides sunu gemiltsa unc; ²⁸ Soðlice þa he ham com þa blindan genealæhton to him & se hælend cwæð to him. gelÿfe gyt. þt ic inc mæg gehælan. hig cwædon to hym witodlice drihten; ²⁹ Ða æt-hran he hyra eagena cweðynde sy inc æftyr incrun geleafan; ³⁰ And hyra eagan wærun ontynede. & se hælynd bebead him cw[e]þende warniað þt ge hyt nanum men ne secgeon; ³¹ Hig soðlice üt-gangynde gewidmærsudun hyne ofer eall þt land; ³² Ða hig wæron soðlice üt agäne hig brohton him dumbne man se wæs deoful-seoc. ³³ & üt-adryfenum þam deofle se dumba spræc. & þa menigeo wundredon cweðende; Næfre æt-ywde swylc on israhela folce; ³⁴ Soþlice þa sundor-halgan cwædon on deofla ealdre he drifð üt deoflu; ³⁵ [Note: Et circuibat iesus ciuitates omnes. A. ] And se hælend ymbfor ealle burga & ceastra lærende on hyra gesomnungum & bodiende rices godspell. & hælende ælce adle & ælce üntrumnesse; ³⁶ He gemiltsude soðlice þære menigeo. þa he hi geseah. forþan hig wærun gedrehte & licgende swa swa sceap þe hyrde nabbað; ³⁷ Þa he sæde hys leorning-cnihtun. witodlice micel rip ys & feawa wyrhtyna. ³⁸ biddaþ ðæs ripes hlaford þt he sende wyrhtan to his ripe; ¹⁰ ¹ And to-somne gecigydum hys twelf leorning-cnihtun. he sealde him unclænra gasta anweald þt hig adryfun hig üt & hældun adle & ælce untrumnysse; ² Ðis synt soðlice þæra twelf apostola naman; Se forma ys simon þe ys genemned Petrus & Andreas hys broðor. Iacobus zebedei. & Iohannes hys broður. ³ Philippus. & Bartholomeus. Thomäs. & Matheus. Puplicanus & Iacobus alphei & Taddeus. ⁴ Simon chananeus. & Iudas scarioth þe hyne belæwde; ⁵ Ðas twelf se hælynd sende him be-beodende & cweþende. ne fare ge on þeoda weg. & ne ga ge innan samaritana ceastre ⁶ ac gað mä to þam sceapun þe forwurdun israhela hiwrædene; ⁷ [Note: Dixit iesus discipulis suis. Ambulate predicate. A. ] Se hælend cwæþ to hys leorning-cnihton gað & bodiaþ cweþende þt heofona rice ge-nealæcþ; ⁸ Hælað untrume. Awecceað deade. clænsiað hreofle. drifað ut deoflu. ge onfengun to gyfe syllað to gyfe. ⁹ næbbe ge gold ne seolfer ne feoh on eowrum bigyrdlum ¹⁰ ne codd on wege. ne twa tunecan. ne ge-scy. ne gyrde. soþlice se wyryhta ys wyrþe hys metys. ¹¹ [Note: In quamcunque ciuitatem aut castellum. A. ] On swa hwylce burh oððe ceastre swa ge ingað ahsiað hwa si wyrðe on þære. & wuniaþ ðær oð ge üt-gan ¹² þonne ge ingan soþlice on þt hus gretað hit cweðende sy syb þisun huse ¹³ & gyf þt hus witodlice wyrþe byð eower syb cymð ofer hyt. gyf hyt soðlice wyrþe ne byð eowur syb byð to eow gecyrred; ¹⁴ And swa hwa swa eow ne under-fehð ne eowre spræca ne gehyrð. þonne ge üt-gan of ðam huse oððe of ðære ceastre asceacaþ þt dust of eowrum fotum. ¹⁵ Soþlice ic eow secge acumendlicre byð sodoma lande & gomorra on domes dæg þonne ðære ceastre; ¹⁶ [Note: Ðys godspel sceal to manegra martyra mæsse-dæge. Ecce ego mitto uos. A. ] Nu ic eow sende swa sceap. gemang wulfas beoþ eornustlice gleawe swa næddran & bylwite swa culfran ¹⁷ warniað eow soþlice fram mannum. hig syllaþ eow soþlice on gemotum & swingað eow on hyra gesomnungum. ¹⁸ & ge beoþ gelædde to dëmun & to cyningun for me. to hyra dome & þeodun; ¹⁹ Þonne belæwaþ syllað eow ne þence ge hu oððe hwæt ge sprecun. eow byð geseald soþlice on þære tïde hwæt ge sprecun. ²⁰ ne synt ge na þe þær sprecað ac eowres fæder gast þe sprycð on eow; ²¹ Soþlice broþur sylþ hys broður to deaðe. & fæder hys sunu. & bearn arisaþ ongen magas & to deaþe hï fordoþ. ²² & ge beoþ on hatunge eallum mannum for mïnum naman. Soðlice se þurh-wunaþ oð ende se byþ hal; ²³ [Note: Cum autem persequentur. A. ] Ðonne hi eow ehtaþ on þysse byrig fleoþ on oþre. & ðonne hï on þære eow ehtaþ fleoþ on þa þryddan; Soþlice ic eow secge ne be-faraþ ge israhela burga ærþan þe mannes sunu cume; ²⁴ Nys se leorning-cniht ofer hys lareow ne þeow ofer hys hlaford ²⁵ genoh byþ soþlice þam leorning-cnihte þt he sy swylce hys lareow & þeow swylce hys hlafurd; Gyf hi þæs hïredes fæder belzebub clypedon mycle swyþur hig eow clypiaþ ²⁶ [Note: Ðys godspel gebyrað to anes confessores mæsse-dæge. Nichil enim opertum. A. ] eornustlice ne ondræde ge hig; Nys soþlice nan þing dyhle þt ne wurðe geswutelod. ne nan dihle þing þt ne wurðe ge-openod; ²⁷ Ðæt ic eow secge on þystrum. secgað hyt on leohte. & þt ge on eare gehyrað bodiaþ uppan hrofum ²⁸ & ne ondræde ge þa ðe eowyrne lic-haman of-sleaþ. ne magon hig soþlice þa sawle ofslean. ac ondrædað mä þone þe mæg sawle & lichaman fordön on helle. ²⁹ hü ne becypað hïg twegen spearwan to peninge. & än of ðam ne be-fylð on eorðan bütan eowrun fæder; ³⁰ And soþlice ealle eowres heafdes loccas synt getealde; ³¹ Ne ondræde ge ge synt selran þonne manega spearuan; ³² Ælcne eornustlice þe me cyþ beforan mannun. ic cyþe hyne beforan mïnun fæder þe on heofenum ys; ³³ Se þe me wiðsæcð beforan mannun. & ic wiþsace hyne beforan mïnum fæder þe on heofenum ys; ³⁴ Ne wene ge þt ic come sybbe on eorþan to sendanne. ne com ic sybbe to sendanne ac swurd; ³⁵ Ic com soþlice mann asyndrian ongen hys fæder. & dohtur ongen hyre modur. & snore ongen hyre swegre. ³⁶ & mannes fynd hys ge-hüsan; ³⁷ [Note: Ðys godspel gebyrað to anes martyres mæsse-dæge. Nolite arbitrari. A. ] Se hælend cwæð to hys leorning-cnihtum. Se þe lufaþ fæder oððe modor mä þonne me nys hë më wyrþe. & se ðe lufað sunu oððe dohtor swyþur þonne me nys he me wyrþe. ³⁸ & se þe ne nimþ hys cwylminge & fyligþ me nys he me wyrþe; ³⁹ Se þe ge-met hys sawle se for-spilþ hig. & se þe for-spilþ hys sawle for më hë ge-mët hi; ⁴⁰ Se þe eow under-fehþ he under-fehð me & se ðe me under-fehþ he under-fehð þone þe me sende; ⁴¹ Se þe under-fehð witegan on witegan naman he on-fehþ witygan mede. And se þe under-fehþ rihtwisne on riht-wises naman he onfehþ riht-wises mëde; ⁴² And swa hwylc swa sylþ anne drinc cealdes wæteres änum þyssa lytylra manna on leorningcnihtes naman. Soþ ic secge eow ne amyrð he hys mede; ¹¹ ¹ & hyt wæs geworden þa se hælynd þys ge-endude hys twelf leorning-cnihtum bebeodende. hë för þanun þt he lærde & bodude on hyra burgum; ² [Note: Ðys gebyrað on þære ærran wucan ær myda wyntra. Cum audisset iohannes in uinculis opera christi. A. ] Þa iohannes on bendum gehyrde cristes weoruc. þa sende he to him twegen hys leorning-cnihta ³ & cwæð eart þü þe tö cumenne eart oððe we oþres sceolon abïdan; ⁴ Se hælend äntswarude & cwæð to him gaþ & cÿþaþ iohanne þa ðing þe ge gehyrdon & gesawon. ⁵ blinde geseoþ. healte gað. hreofe synt aclænsude. deafe ge-hyraþ. deade arisað. þearfan bodiað. ⁶ And eadig ys së þe ne swicað on me; ⁷ Ða hi üt-eodon soþlice þa ongan se hælynd secgan be iohanne & cwæþ to þære menigeo; Hwi eode gë üt on wesðen geseon winde awegyd hreod. ⁸ oððe hwï eode gë üt geseon mann hnescum gyrlum gescrydne. Nu þa þe synt hnescum gyrlum gescryddne. synt on cyninga husum; ⁹ Ac hwæt eode ge ut witegan geseon. ic eow secge eac maran þonne witegan; ¹⁰ Ðes ys soþlice be þam awryten ys. nü ic sënde minne engyl beforan þïne ansyne. së ge-gearwað þinne weg beforan þe. ¹¹ Soþlice ic eow secge ne aräs be-twyx wïfa bearnum mära iohanne fulwihtere; Soðlice se þe læssa ys. ys on heofena rice him mära; ¹² Soþlice fram iohannes dagum fulwihteres oð þis heofena rïce þolað nead & strece nimað þt; ¹³ Soþlice ealle witegan & æ witegudun oð iohannes ¹⁴ & gyf ge wyllað gelyfan. he ys helïas þe to cumenne ys. ¹⁵ Se ðe eäran hæbbe to gehyrynne gehyre; ¹⁶ Soþlice hwam telle ic þas cneorysse gelice. heo ys gelïc sittendum cnapun on foretige. þa hrymað to hyra efengelicon ¹⁷ & cweþað. we sungun eow & ge ne frïcudun. we cwiþdun & gë ne weopun; ¹⁸ Soþlice iohannes cöm. ne etende. ne drincende. & hi cwædun he hæfð deoful-seocnysse; ¹⁹ Mannes sunu cöm etende & dryncynde & hï cweðaþ. hër ys ettul mann & wïn-drincende. mänfulra & synfulra freond. & wisdom ys geriht-wisud fram heora bearnum; ²⁰ [Note: Ðys godspel gebyrað on frige-dæg on þære þrytteoðan wucan ofer pentecosten. Cepit iesus exprobare in ciuitatibus non (sic) quibus. A. ] Ða ongan he hyspan þa burga on þam wærun gedöne manega hys mægena. forþam þe hi ne dydon dæd-bote; ²¹ Wä þë corozaim. wa þe bethsaida. forþam gyf on tyro & sydöne wærun gedone þa mægnu þe gedöne synt on eow. gefyrn hi dydun dæd-bote on hæran & on axan; ²² Ðeah ic secge inc. tyro & sydöne byþ forgyfendlicur on domes dæg þonne eow. ²³ & þü capharnaum. cwystþu bystþu üp-ahafen oþ heofen. ac þu nyþer-færst oþ helle; Forþam gyf on sodomum wæron gedöne þä mægnu þe gedöne synt on þe. witodlice hï wunedun oþ þysne dæg; ²⁴ Ðeah-hwæþere ic secge eow þt sodum-wara lande byð forgyfenlicre on domes dæg þonne þe; ²⁵ [Note: Ðys sceal on wodnes-dæg on þære syxtan wucan ofer pentecosten. Respondens iesus dixit. Confiteor tibi domine pater cæli & terre quia abscondisti. A. ] Se hælynd cwæð &swariende; Ic andytte þe drihten heofenes & eorþan þü þe be-hyddyst þas þing fram wisun & gleawun. & onwruge þa lytlingun; ²⁶ Swa fæder forþam hyt wæs swa gecweme beforan þe. ²⁷ Ealle þing më synt gesealde fram minum fædyr. & nan mann ne can þone sunu butun fædyr. ne nän mann ne can þone fædyr butun sunu. & þam þe se sunu wyle onwreon; ²⁸ Cumaþ to me ealle þe swincað & gesymede synt. & ic eow geblissige. ²⁹ Nimaþ mïn geoc ofer eow. & leorniaþ æt me. forþam ic eom bilwite & eadmod on heortan. & ge gemetað reste eowrum sawlum; ³⁰ Soþlice min geoc ys wynsum. & mïn byrþyn ys leoht; ¹² ¹ [Note: Ðys sceal on fryge-dæg on þære eahtoðan wucan ofer pentecosten. Abiit iesus sabbato per sata discipuli autem eius esurientes ceperunt uallere (sic) spicas & manducare. A. ] Se hælynd för on reste-dæge ofyr æcyras. soþlice hys leorning-cnihtas hingryde & hig ongunnun pluccian þa ear & ætan; ² Soþlice þa ða sundor-halgan þt gesawon. hi cwædon to him; Nu þine leorning-cnihtas doð þt him alyfyd nys reste-dagun to donne; ³ And he cwæþ to him ne rædde ge hwæt dauid dyde þa hyne hingrede & þa ðe mid hym wærun. ⁴ hu he ineode on godes hus. & æt þa offring-hlafas þe nærun him alyfede to etynne ne þam þe mid him wærun butun þam sacerdum anum. ⁵ oððe ne rædde gë on þære æ þt þa sacerdas on reste-dagum on þam temple gewemmað þone reste-dæg & synt butan leahtre; ⁶ Ic secge soðlice eow. þt þes ys mærra þonne þt templ. ⁷ Gyf ge soðlice wistun hwæt ys ic wylle mildheortnesse. & na onsægdnysse ne ge-nyþrude ge æfre ünscyldige. ⁸ soðlice mannes sunu ys eac reste-dæges hlafurd; ⁹ Ða se hælend þpanun for. he com into hyra gesomnunge. ¹⁰ þa wæs þær än man së hæfde for-scruncene hand & hi ahsudon hyne þus cweðende; Ys hyt alyfed to hælenne on reste-dagum þt hi wrehton hyne. ¹¹ He sæde him soþlice hwylc man ys of eow þe hæbbe än sceap. & gyf þt afylð reste-dagum on pytt hu ne nymð he þt & hefþ hyt upp; ¹² Witodlice micle mä mann ys sceape betera witodlice ys alyfed on reste-dagum wel to donne; ¹³ Ða cwæð he to þam menn aþene þine hand & he hi aþenede. & heo wæs häl geworden swa seo oþer; ¹⁴ [Note: Ðys sceal on wodnes-dæg on þære xiiii. wucan ofer pentecosten. Abeuntes pharisei consilium faciebant aduersum iesum quomodo eum perderent. A. ] Þa sundor-halgan eodun þa üt soþlice & worhton geþeaht ongen hyne hu hi hyne forspildon; ¹⁵ Se hælend soþlice þt wiste & ferde þanon & him fyligdon mycel mænigeo & he hælde hig ealle. ¹⁶ & be-bead him þt hig hyt nänum men ne sædon. ¹⁷ þt wære gefylled þt þe gecweden wæs þurh isaïam þone witegan þus cweþende; ¹⁸ Her is mïn cnapa þone ic ge-ceas min gecorena on þam wel gelïcode minre sawle; Ic asette minne gast ofer hyne & döm hë bodað þeodum; ¹⁹ Ne flït he ne he ne hrymð ne nän man ne gehyrþ hys stemne on stræton; ²⁰ Tocwysed hreod hë ne for-brytt. & smeocende flex hë ne adwæscþ. ærþam þe he aworpe döm to sige. ²¹ & on hys naman þeoda gehyhtað; ²² [Note: Ðys sceal on þone þryddan sunnan-dæg innan lencten. Erat iesus eiciens demonium. A. ] Ða wæs him broht än deofol-seoc man se wæs blind & dumb. & he hyne hælde swa þt he spæc & geseah; ²³ And þa menigeo ealle wundrudon & cwædon; Cweðe wë is þës dauides sunu; ²⁴ Soþlice þa þa sundor-halgan þis gehyrdon þa cwædon hig; Ne adrïfþ ðes deoflu üt buton þurh belzebub deofla ealdre; ²⁵ Se hælend soþlice wiste hyra geþancas & cwæð to him ælc rïce þe byð twyræde on him sylfum byþ toworpen. & ælc ceaster oððe hus þe byð wiþer-weard ongen hyt sylf. hyt ne stent; ²⁶ & gyf se deoful adrifð ut þone deoful. hig beoþ todælede; Hü mæg þonne hys rïce standan; ²⁷ & gyf ic þurh belzebub adrife ut deofla. þurh hwæne adrifað eowre bearn. forþam hig sylfe beoð eowre dëman; ²⁸ Gyf ic soþlice on godes gaste awurpe deoflu. witodlice on eow becymð godes rice; ²⁹ Oþþe hu mæg man. ingan on stranges hus. & hys fata hyne bereafian buton he gebinde ærest þone strangan. & þonne hys hus bereafige; ³⁰ [Note:Ðys sceal on wodnes-dæg on þære twelftan wucan ofer pentecosten. Qui non est mecum contra me est. & qui non congregat mecum dispergit. A.] Se þe nys mid më he is ongën me. & se þe ne gaderaþ mid me hë towyrpð; ³¹ For-þam ic secge eow ælc synn & bysmur-spæc byþ for-gyfen mannum; Soþlice þæs halgan gastes bysmur-spæc ne byð for-gyfen; ³² & swa hwylc swa cwyð word ongën mannes sunu him byð forgyfen; Se þe soðlice cwyþ ongen haligne gast ne byð hyt hym forgyfen. ne on þisse worulde ne on þære toweardan; ³³ Oþþe wyrceað god treow & hys weastm godne. oððe wyrceað yfel treow & hys wæstm yfelne. Witodlice be þam wæstmme byð þt treow on-cnawen; ³⁴ La ge næddrena cynryn. hü magon ge god sprecan þonne ge synt yfele; Soþlice of þære heortan willan se muþ spicþ. ³⁵ god mann soþlice of godum gold-horde bringþ god forð & yfel mann of yfelum gold-horde bringð yfel forð; ³⁶ Soþlice ic secge eow þt ælc idel word þe menn specað hi agyldaþ gescead be þam on domes dæge; ³⁷ Soþlice of þinum wordum þu byst gerihtwisod. & of þinum wordum þu byst genyðerod; ³⁸ [Note: Ðys sceal on wodnes-dæg on þære forman lencten-wucan. A. ] Þa andswarodun hym sume þa boceras & þa sundor-halgan þus cweþende. Lareow we willaþ sum tacn of þe geseon. ³⁹ he &swarode hym & cwæð. yfel cneorys & for-liger secð tacn. & hyre ne byð nän tacn geseald buton ionas tacn þæs witegan; ⁴⁰ Witodlice swa swa ionas wæs on þæs hwæles innoþe þry dagas & þreo niht. swa byþ mannes sunu on eorþan heortan þry dagas & þreo niht; ⁴¹ Niniuetisce weras arïsað on dome mid þysse cneorysse & hig genyþeriað hig. forþam þe hig dydon dæd-bote on ionas bodunge & þes ys mära þonne ionas; ⁴² Suþ-dæles cwën arist on dome mid þysse cneorysse. & heo genyþerað hig forþam ðe heo cöm fram landes gemærum to gehyranne salomones wisdom. & þes is mara þonne salomon; ⁴³ Soþlice þonne se unclæna gast ut-færþ fram menn. he gæð geond drige stowa secende reste & he ne gemet. ⁴⁴ þonne cwyþ he ic gecyrre on min hus þanon ic ut-eode. & cumende he gemet hyt æmtig & geclænsod mid besmum & gefrætwod; ⁴⁵ Ðonne gæþ he & him tö-genymþ seofun oþre gastas wyrsan þonne he & ingangende hig eardigeað þær. & þonne wurðaþ þæs mannes ytemestan wyrsan þonne þa ærran. & swa byð þysse wyrrestan cneorysse; ⁴⁶ Ða he þas þing þa gyt spæc to þam mænegum. þa stöd hys modor & his gebroðra þær-üte sëcende spæcon to him; ⁴⁷ Soþlice þa cwæþ sum to him. witodlice þin modur & þine gebroþra standaþ her-üte þe sëcende; ⁴⁸ & hë andswarode hym secgendum & cwæð; Hwylc ys mïn modur & hwylce synt mine gebroþra; ⁴⁹ & he aþenede hys hand on his leorning-cnihtas & cwæð; ⁵⁰ Witodlice swa hwylc swa wyrcþ mines fæder willan þe on heofenan is. he is min broþur & min swustor & mödor; ¹³ ¹ On þam dæge þam hælende üt-gangendum of hüse he sæt. wiþ ða sæ. ² & mycle mænigeo wæron gesamnode to hym. swa þt he eode on scyp & þær sæt. and eall seo mænigeo stod on þam waroþe. ³ & he spræc to hym fela on big-spellum cweþende; Soþlice ut-eode se sædere hys sæd to sawenne ⁴ & þa þa he seow. sume hig feollon wiþ weg. & fuglas comun & æton þä; ⁵ Soþlice sume feollon on stænihte þær hyt næfde mycle eorþan. & hrædlice up-sprungon for-þam þe hig næfdon þære eorþan dypan; ⁶ Soþlice upsprungenre sunnan hig adruwudon & forscruncon. for þam þe hig næfdon wyrtrum; ⁷ Soþlice sume feollon on þornas. & þa þornas weoxon & for-þrysmudon þa. ⁸ sume soþlice feollon on gode eorþan & sealdon weastm. sum hund-fealdne. sum sixtig-fealdne. sum þrittig-fealdne; ⁹ Se þe hæbbe earan to gehyrenne gehyre. ¹⁰ & þa genealæhton his leorning-cnihtas & cwædon to hym. for hwig spycst þu to hym mid big-spellum; ¹¹ Ða andswarode he hym forþam þe eow is geseald to witanne heofena rices gerynu. & him nys na geseald; ¹² Soþlice þam þe hæfþ. him byþ geseald & he haefð. Soþlice se þe næfð & þt þe he hæfð him bið ætbroden. ¹³ forðam ic spece to him mid big-spellum. forþam þe löciende hig ne ge-seoþ. & gehyrende hig ne gehyraþ. ne ne ongytaþ. ¹⁴ þt on him si gefylled esaïas witegung; Of gehyrnysse ge gehyraþ & ge ne ongytaþ & löciende ge ge-seoþ & [ge] ne ge-seoð; ¹⁵ Soþlice þises folces heorte is ahyrd. & hig hefelice mid earum gehyrdon. & hyra eagan beclysdon. þe læs hig æfre mid eagum geseon & mid earum gehyron. & mid heortan ongyton. & sïn gecyrrede & ic hig gehæle; ¹⁶ Soþlice eadige synt eowre eagan forþam þe hig geseoþ. & eowre earan forþam þe hig gehyraþ; ¹⁷ Soþlice on eornust ic eow secge þt manega witegan & rihtwise gewilnudon þa þing to ge-seonne þe ge geseoþ & hig ne ge-sawon; & gehyran þa þing þe ge gehyrað. & hig ne gehyrdon; ¹⁸ Ge-hyre ge soþlice þæs sawendan bigspell; ¹⁹ Ælc þæra þe godes wurd gehyrð & ne ongyt. þonne cymþ deoful & bereafað þt on hys heortan asäwen is. þt is se þe wiþ ðone weg asawen is; ²⁰ Soþlice se þe ofer þone stan asawen is. þt is seþe þt godes wurd gehyrð. & hrædlice þt mid blisse onfehþ. ²¹ Soþlice hyt næfþ þone wyrtrum on him. ac is hwilwendlic; Gewordenre gedrefednesse & ehtnesse for þam wurde hrædlice hig beoð geüntreowsode. ²² Soþlice þt þe asäwen is on þornum. þt is se þe þt wurd gehyrþ & þonne eornfullness þisse worulde & leasung þissa woruld-welena forþrysmiaþ þt wurd & hit is butan weastme geworden; ²³ Soþlice þt þe asawen wæs on þt gode land þt is se þe þt wurd gehyrþ & ongyt & þone weastm bringð & þonne deþ sum hund-fealdne sum sixti-fealdne sum þritti-fealdne; ²⁴ He rehte him þa oþer bigspel & þus cwæð. heofona rïce is geworden þam men gelic þe seow god sæd on his æcyre; ²⁵ Soþlice þa þa men slepon þa com his feonda sum & ofer-seow hit mid coccele on middan þam hwæte & ferde þanon; ²⁶ Soþlice þa seo wyrt weox & þone weastm brohte þa æt-eowde se coccel hine. ²⁷ þa eodon þæs hlafordes þeowas & cwædon. hlaford hü ne seow þu god sæd on þinum æcere. hwanon hæfde he coccel ²⁸ þa cwæþ he þt dyde ünhold mann þa cwædon þa þeowas wylt þu we gäð & gadriað hig. ²⁹ þa cwæð he nese þe læs ge þone hwæte awurtwalion. þonne ge þone coccel gadriaþ; ³⁰ Lætað ægþer weaxan oð rip-timan. & on þam riptiman ic secge þam riperum gadriaþ ærest þone coccel & bindaþ sceaf-mælum to for-bærnenne. & gadriaþ ðone hwæte into minum berne. ³¹ He rehte him þa gyt oþer big-spel þus cweþende. heofena rice is ge-worden gelic senepes corne þt seow se man on hys æcre ³² þt is ealra sæda læst; Soþlice þonne hit wyxþ hit is ealra wyrta mæst & hit wyrþ treow swa þt heofnan fuhlas cumaþ & eardiaþ on his bogum; ³³ He spræc to him oþer big-spel & þus cwæð. heofena rice is gelic þam beorman þone þt wif onfeng & behydde on þrim gemetum melwes oð he wæs eall ahafen; ³⁴ Ealle þas þing se hælend spræc mid big-spellum to þam weredum. & nan þing ne spræc he butan big-spellum ³⁵ þt wære gefylled. þæs witegan cwyde ic atyne minne muþ mid big-spellum. ic bodige digelnesse fram middaneardes gesetednesse; ³⁶ He for-let þa ða mænegeo & com to his inne & þa genealæhton to him his leorning-cnihtas & cwædon arece us þt big-spell þæs hwætes and þæs cocceles. ³⁷ þa and-swarude he him seþe seow þt gode sæd së is mannes sunu. ³⁸ Soþlice se æcyr is þes middangeard þt gode sæd þt synt þæs heofonlican rices bearn. Se coccel synt soþlice þa manfullan bearn. ³⁹ Se ünholda man seþe þone coccel seow þt is deoful; Soðlice þt rip is worulde endung þa riperas synt englas. ⁴⁰ eornustlice swa swa se coccel byþ gegaderud & mid fyre forbærned swa byð on worulde endunge. ⁴¹ mannes sunu sent his englas & hi gadriað of his rice ealle gedrefednesse & þa þe unrihtwisnesse wyrceað ⁴² & asendað hig on fyres öfen þær byþ wöp & toþa gristbitung. ⁴³ þonne scinað ða rihtwisan swa swa sunne on hyra fæder rice; ⁴⁴ [Note: Ðys godspel sceal to sancta agnan mæssan. Simile est regnum celorum thesauro. A. ] Heofona rice is gelic gehyddum gold-horde on þam æcere þone behyt se man þe hyne fint & for his blysse gæð & sylþ eall þt he ah & gebigþ þone æcer; ⁴⁵ Eft is heofena rice gelïc þam mangere þe sohte þt gode mere-grot ⁴⁶ þa he funde þt än deorwyrðe mere-grot þa eode he & sealde eall þt he ahte & bohte þt meregrot; ⁴⁷ Eft is heofena rice gelic. asendum nette on þa sæ & of ælcum fisc-cynne gadrigendum. ⁴⁸ þa hi þa þt nett üpp-atügon & sæton be þam strande. þa gecuron hig þa godan on hyra fatu. þa yflan hig awurpon üt; ⁴⁹ Swa byþ on þisse worulde endunge þa englas farað & asyndriað þa yfelan of þæra godra midlene. ⁵⁰ & aworpað hig on þæs fyres öfen. þær byð wöp & toða grist-bitung. ⁵¹ ongyte ge ealle þas þing. þa cwædon hig witodlice we hit ongytað ⁵² þa sæde he him. forþam is ælc gelæred bocere on heofenan rice gelïc þam hiredes ealdre þe forð-bringð of his gold-horde nïwe þing & ealde; ⁵³ And hit wæs geworden þa se hælend geendode þas big-spel þa ferde he þanone ⁵⁴ & þa he com to his earde he lærde hig on hyra gesamnungum swa þt hig wundredon & cwædon hwanon ys þysum þes wisdom. & þis mægen. ⁵⁵ witodlice þes ys smiþes sunu hü ne hatte hys modor maria. & hys broþru iacob & ioseph. & simon & iudas. ⁵⁶ & hu ne synt ealle hys swustra mid us hwanon synt þisum ealle þas þing ⁵⁷ & hig wæron ge-üntrywsode on him; Ða soþlice sæde se hælend him nys nan witega butan wurþ-scype buton on hys earde & on hys huse. ⁵⁸ & he ne worhte þær manega mægena for hyra ungeleafulnysse. ¹⁴ ¹ On þære tide gehyrde herodes se feorþan dæles rica þæs hælendes hlisan. ² & þa sæde he his cnihtum þes is iohannes se fulluhtere þe ic be-heafdode he aras of deaþe & forþan synd þas wundru gefremode on him; ³ Soðlice herodes nam iohannem & geband hyne & sette on cwertern. for þam wife herodiaden philippes hys broþer; ⁴ Iohannes him sæde nys þe alyfed hï to wife to hæbbenne ⁵ & þa he hyne ofslean wolde hë a-dred him þt folc for þam þe hig hæfdon hyne for ænne witegan; ⁶ Ða on herodes gebyrd-dæge tumbude þære herodiadiscean dohtur beforan him & hit lïcode herode ⁷ þa be-het he mid aþe hyre to syllenne swa hwæt swa heo hyne bæde; ⁸ Ða cwæð heo fram hyre meder gemyngod. Syle me on änum disce iohannes heafod þaes fulluhteres; ⁹ Ða wæes se cyning ge-ünret for þam aðe & for þam þe him sæton mid. ¹⁰ & he asende þa & beheafdode iohannem on þam cwerterne. ¹¹ & man brohte þa his heafod on änum disce. & sealde þam mædene & þt mæden hyre meder; ¹² & þa genealæhton his leorning-cnihtas & namon hys lichaman & bebyrgdon hyne & comon & cyddon hyt þam hælende; ¹³ Ða se hælend þt ge-hyrde þa ferde he þanon on-sundron on anum scype & þa þa gangendan mænigeo þt gehyrdon hig fyligdon him of þam burgum ¹⁴ & þa he þanon ferde he geseh mycele mænigu & he him gemiltsode & ge-hælde þa untruman; ¹⁵ Soðlice þa hyt wæs æfen geworden him to genealæhton hys leorning-cnihtas & him tö cwædon; Ðeos stow ys weste & tïma is forþ-agän forlæt þas mænegeo þt hi faron into þas burga & him mete bicgean; ¹⁶ þa cwæð se hælend to him. nabbað hi neode to farenne sylle ge him etan. ¹⁷ þa and-swarodun hig. we nabbað her butun fif hlafas & twegen fixas ¹⁸ þa cwæð se hælend bringaþ me hider þa; ¹⁹ And þa he het þa menegu ofer þt gærs hi sittan & hë nam þa fif hlafas & twegen fixas & beseah on þone heofon & bletsiende bræc þa hlafas & sealde his leorning-cnihtum & hi þam folce ²⁰ & hi æton ealle & wæron gefyllede & hi namon þa lafa twelf wylian fulle þæra ge-brytsena; ²¹ Soþlice þæra etendra getæl wæs fif þusenda wera butan wïfum & cildum; ²² [Note:Ðys godspel sceal in octabas petri et pauli. Iussit iesus discipulos suos. A.] And þa sona het se hælend his leorning-cnihtas on scyp astigan & toforan him faran ofer þone muþan oð þt he þa menegu for-lete ²³ & þa he hig forlæten hæfde he eode on þone munt & hyne þær äna gebæd; Soþlice þa hyt æfen wæs he wæs äna þær. ²⁴ witodlice wæs þt scyp of þam yþum totorfod. for-þam þe hyt wæs strang wind ²⁵ þa com se hælend embe þone feorþan hancred to him ofer þa sæ gangende; ²⁶ Ða hi gesawon þt hi wurdon þa gedrefede & for þam ege clypodon & cwædon þus; Soþlice hyt ys scinlac; ²⁷ Ða spræc se hælend & cwæþ. habbað geleafan ic hyt eom nellen ge eow ondrædan; ²⁸ Ða andswarode him petrus & cwæð drihten gyf þu hyt eart hat me cuman to þe ofer þas wæteru; ²⁹ Ða cwæð he cum to me; Ða eode petrus of þam scype ofer þt wæter þt he to þam hælende come; ³⁰ Þa he geseh þone strangan wind. he him ondred; Ða he wearð gedofen he cwæð. drihten ge-dö me halne; ³¹ And þa hrædlice hë gefengc hyne & þus cwæð la lytles geleafan hwi twynedest þu ³² & þa hi wæron on þam scype geswac se wind; ³³ Soþlice þa þe on þam scype wæron comon & to him gebædon & þus cwædon. Soþlice þu eart godes sunu ³⁴ & þa hig ofer-segelodon hi comon on þt land genesareth ³⁵ & þa þt folc hyne gecneow hi sendon geond eall þt land & brohton to him ealle üntrume ³⁶ & hyne bædon þt hig huru-þinga his reafes fnæd æthrinon & swa hwylce his æthrinon wurdon hale. ¹⁵ ¹ [Note:Ðys godspel gebyrað on þone þryddan wodnes-dæg innan lenctene. Accesserunt ad iesum. A.] Ða comon to him fram hierusalem þa boceras & fariseisce & cwædon. ² hwi forgymað þine leorning-cnihtas. ure yldrena lage ne þweað hi hyra handa þonne hïg mete þicgeað; ³ Ða andsworode he him & hwi forgyme gë godes bebod for eowre lage. ⁴ witodlice god cwæþ wurþa þinne fæder & modor & se þe wyrgð hys fæder & modor swelte se deaþe; ⁵ Soþlice ge cweðaþ swa hwylc swa segð hys fæder & meder swa hwylc lac swa of me is fremaþ þe ⁶ & ne wurðiaþ fæder & modor & ge for naht dydon godes bebod for eowre lage. ⁷ la licceteras wel be eow witegode isaias se witega þa he cwæð ⁸ þis folc më mid welerum wurþað & hyra heorte ys feorr fram me ⁹ butan intingan hig me wurþiaþ & lærað manna lara; ¹⁰ & he þa ðam menegum to-gædere geclypedum. þus cwæð gehyrað & ongytaþ ¹¹ ne besmït þone mann þt on hys muþ gæð. ac hyne besmït þt of hys muþe gæþ; ¹² Þa genealæhton hys leorning-cnihtas & cwædon. wast þu þt þa fariseiscean synt gedrefede þisum wurde gehyredum. ¹³ þa andswarode he him. ælc plantung þe mïn heofenlica fæder ne plantode byþ äwurt-walod; ¹⁴ Lætað hi hig synt blinde. & blindra latteowas; Se blinda gyf he blindne læt hig feallað begen on ænne pytt; ¹⁵ Ða andswarode him petrus. arece us þis big-spell; ¹⁶ Ða andswarode he him. & synt ge gyt butan &gyte. ¹⁷ ne ongyte ge þt eall þ on þone muþ gæþ. gæþ on þa wambe & byþ on forþgang asend; ¹⁸ Soþlice þa þing þe of þam muðe gaþ cumað of þære heortan & þa smitaþ þone mann; ¹⁹ Of þære heortan cumaþ yfle geþancas. mann-slyhtas. ünriht-hæmedu.forligru.stale. lease gewitnyssa. tällice word ²⁰ þis synt þa ðing þe þone mann be-smitað; Ne be-smit þone mann þeah he ünþwogenum handum ete. ²¹ [Note:Ðys godspel gebyrað on þone forman þunres-dæg innan lenctene. Egressus iesus secessit. A.] & þa ferde se hælend þanon on tyrisce & sydönisce endas ²² & efne þa of þam chananëiscum gemærum clypode sum wïf & cwæð; Drihten dauides sunu gemiltsa me. min dohtor ys yfle mid deofle gedreht. ²³ þa ne ge-andswarode he hyre þa genealæhton hys leorning-cnihtas & him to cwæedon; Forlæt hig forþam heo clypað æfter us; ²⁴ Ða &swarode hë ne eom ic asend. buton to þam sceapum. þe forwurdon of israhela huse; ²⁵ Ða com heo & hig to him gebæd & þus cwæð drihten gefylst me; ²⁶ Ða [quoth] he nys hit na göd þt man nime bearna hlaf & hundum worpe. ²⁷ þa cwæþ heo. drihten þt ys soð; Witodlice þa hwelpas etað of þam crumum þe of hyra hlaforda beodum feallaþ. ²⁸ þa &swarode drihten hyre eala þü wïf mycel ys þin geleafa ge-wurþe þë eal swa þu wylle. & þa of þære tïde wæs hyre dohtor hal ge-worden; ²⁹ Ða se hælend þanon ferde eft he com wiþ ða galileiscean sæ & astah on þone munt & þær sæt ³⁰ þa genealæhton him tö mycele menegu mid him hæbbende manega healte & blinde & wanhale & manega oþre & aledon to hys fotum & he ge-hælde þa ³¹ swa þt þa mænegu wundredon geseonde. dumbe specende healte gangende blinde geseonde & hig mærsodon israhela god; ³² [Note: Ðys godspel gebyrað on þære eahtoðan wucan ofer pentecosten. A. ] Þa cwæþ se hælend togædere geclypedum his leorning-cnihtum; Ðisse menegu ic ge-miltsige forþam hig þry dagas mid me wunodon. & hig nabbað hwæt hig eton. & ic hig nelle fæstende forlætan þe-læs hig on wege geteorian; ³³ Ða cwædon hys leorning-cnihtas hwar nime wë swa fela hlafa on þis wëstene þt wë ge-fyllan swa mycele mænegu ³⁴ þa cwæð he. hu fela hlafa hæbbe gë. þa cwædon hig seofon & feawa fixa. ³⁵ & he bebead þa þt seo menegu sæte ofer þære eorþan ³⁶ & he nam þa þa seofon hlafas & þa fixas & bræc & sealde hys leorning-cnihtum & hig sealdon þam folce ³⁷ & hig æton ealle & wæron gefyllede & þt to läfe wæs of þam gebrote hig namon seofon wilian fulle; ³⁸ Witodlice þa þær æton wæron feower þusend manna butan cildum & wifum. ³⁹ & he forlet þa þa menegu & eode on scyp & com on þa endas magedon ¹⁶ ¹ [Note:Ðys sceal on wodnes-dæg on þære eahtoðan wucan ofer pentecosten. Accesserunt ad iesum pharisei & saducei temptantes & rogauerunt eum. A.] & þa genealæhton him to farisei & saducei & hyne costodon & bædon þt he him sum tacen of heofone æt-ywde. ² þa &swarode he him & cwæð on æfen ge cweðaþ. to-morgen hyt byþ smylte weder þes heofon ys read. ³ & on morgen ge cweþað. to-dæg hyt byþ hreoh weder þeos lyft scinð ünwederlice. nu cunne ge tocnawan heofones hiw. witodlice ge ne magon witan þæra tïda tacnu; ⁴ Seo yfele cneoryss & unriht-hæmende. tacen secþ & hyre ne byð geseald buton ionas tacen þæs witegan & him forlætenum he ferde. ⁵ & þa his leorning-cnihtas cömon ofer þone muþan hig forgeton þt hig hlafas namon ⁶ & þa sæde he gymað & warniað fram beorman fariseorum & saduceorum. ⁷ Þa ðohton hig betwux him & cwædon. namon we hlafas mid us. ⁸ þa se hælend wiste hyra ge-þancas. he cwæþ to him hwæt þence ge betwux eow. lytles geleafan þt ge hlafas nabbað. ⁹ ne understande ge gyt ne gë ne geþenceað þæra fif hlafa & fif þusend manna & hu fela wyligena ge namon; ¹⁰ Ne þæra seofon hlafa & feower þusend manna & hu fela wyligena ge naman; ¹¹ Hwi ne ongyte ge gyt þt ic ne sæde be hlafe. warniað fram ðam beorman fariseorum & saduceorum. ¹² þa ongeton hig þt hë ne sæde warniað fram hlafa beorman ac fram lare fariseorum & saduceorum; ¹³ [Note:Ðys godspel gebyrað on petres mæsse-dæg. Uenit iesus in partes cesaree philippi. A.] Witodlice þa com se hælend on þa dælas cesareæ philippi. & ahsode hys leorning-cnihtas hwæne secgeað menn þt sy mannes sunu; ¹⁴ Ða cwædon hig sume iohannem þone fulluhtere sume heliam. sume hieremiam oðþe än þæra witegyna; ¹⁵ Ða sæde he hwæt secge ge þt ic si; ¹⁶ Ða &swarode him petrus; Ðu eart þæs lyfigendes godes sunu ¹⁷ þa &swarode him se hælend. eadig eart þu simon culfran bearn. forþam hit þë ne onwreah flæsc ne blod. ac min fæder þe on heofenum ys. ¹⁸ & ic secge þe þt þu eart petrus & ofer þisne stan ic timbrige mine cyricean & helle gatu ne magon. ongen þa. ¹⁹ & þe ic sylle heofona rices cægia & swa hwæt swa þu ofer eorþan gebindst þt byþ on heofonum gebunden. & swa hwæt swa þu unbindst ofer eorþan þt byð unbunden on heofonum; ²⁰ Þa bebead se hælend hys leorning-cnihtum þt hig nanum menn ne sædon þt he wære hælend crist; ²¹ Syððan he ongan swutelian hys leorning-cnihtum þt he wolde faran to hierusalem & fela þinga þolian fram yldrum & bocerum & ealdor-mannum þæra sacerda & beon ofslegen. & þy þryddan dæge arisan; ²² & þa genam petrus hyne on-sundron & cwæð to him drihten ne ge-wurþe þt. ²³ þa beseah he hyne & cwæð to petre gang bæftan me satanas. wiþerræde þu eart me forþam þü nast þa þing þe synd godes. ac þa þe synt manna; ²⁴ [Note:Ðys godspel sceal on sancte laurentius mæsse-dæg. Si quis uult post me. A. ] Þa sæde se hælend hys leorning-cnihtum gyf hwa wylle fyligean me wiþsace hyne sylfne & nyme hys rode & me fylige; ²⁵ Soþlice se þe wyle hys sawle hale gedön he hig forspilþ. & se þe wyle hig for me forspyllan se hig fint; ²⁶ Hwæt fremað ænegum menn þeah he ealne middan-eard gestryne gyf he hys sawle forwyrd þolað; Oððe hwylc gewrixl sylþ se mann for hys sawle ²⁷ witodlice mannes sunu ys to cumenne on hys fæder wuldre mid hys englum. & þonne agylt æghwylcum be hys agenum worce; ²⁸ [Note: Ðys sceal on sæternes-dæg on þære forman lencten wucan. A. ] Soðlice ic secge eow. sume synt her standende. þe deaþ ne onbyrigeað ær hig geseon mannes sunu. cumende on hys fæder rice; ¹⁷ ¹ & æfter six dagum näm se hælend petrum & iacobum & iohannem. hys broþor & lædde hig onsundron on ænne heahne munt ² & he wæs ge-hiwod beforan him; & his ansyn scean swa swa sunne & hys reaf wæron swa hwïte swa snaw; ³ & efne þa ætywde moyses & helias mid him sprecende. ⁴ þa cwæð petrus to him; Drihten god ys üs her to beonne gyf þu wylt uton wyrcean her þreo eardung-stöwa þë ane. moyse ane & helïe ane; ⁵ Him þa gyt sprecendum & soþlice þa beorht-wolcn hig ofer-scean. & þa efne com stefn of þam wolcne & cwæþ; Her ys min leofa sunu. on þam me wel gelicaþ. gehyrað hyne; ⁶ & þa hig þis gehyrdon hys leorning-cnihtas hig feollon on hyra ansyne. & hym swyþe adredon; ⁷ Hë genealæhte þa & hig æt-hrän. & him to cwæþ; Arïsað & ne ondrædaþ eow; ⁸ Ða hig hyra eagan upp-hofon. ne gesawon hig nænne buton þone hælend sylfne; ⁹ & þa hig of ðam munte eodon se hælend hym bebead & þus cwæþ nanum menn ne secgean ge þis. ær mannes sunu of deaþe arise; ¹⁰ [Note: Ðys sceal on frige-dæg on þære fiftan wucan ofer pentecosten. Interrogauit (sic) iesum discipuli dicentes. Quid ergo scribe dicunt. Quid eliam oporteat primum uenire. A. ] & þa axodon hys leorning-cnihtas hyne. hwæt secgeað þa boceras. þt gebyrige ærest cuman heliam; ¹¹ Ða &swarode he hym. witodlice helias ys to-weard & he ge-edniwað ealle þing; ¹² Soþlice ic eow secge þt helias cöm & hig hyne ne ge-cneowon; Ac hig dydon ymbe hyne swa hwæt swa hig woldon. & swa ys mannes sunu. eac fram him to þrowigenne; ¹³ Ða ongëton hys leorning-cnihtas þt he hyt sæde be iohanne. þam fulluhtere; ¹⁴ [Note:Ðys sceal on wodnesdæg to þam fæstene ær hærfestes emnyhte. Et cum uenisset ad turbam accessit ad eum homo genibus prouolutus. A.] And þa he cöm to þære menegu. him to genealæhte sum mann gebigedum cneowum toforan him & cwæþ; ¹⁵ Drihten gemiltsa minum suna for þam þe he ys fylle-seoc. & yfel þolað. oft he fylþ on fyr. & gelomlice on wæter. ¹⁶ & ic brohte hyne to þinum leorning-cnihtum. & hig ne mihton hyne gehælan; ¹⁷ Ða &swarode he him; Eala ge üngeleaffulle & þwyre cneores hu lange beo ic mid eow. hu lange for-bere ic eow. bringaþ hyne to me hider ¹⁸ & þa þreade se hælend hyne. & se deofol hyne forlët. & se cnapa wæs of þære tide gehæled; ¹⁹ Ða genealæhton hys leorning-cnihtas him to. & him tö cwædon diglice; Hwï ne mihte we hyne üt-adrifan; ²⁰ Þa cwæð he for hyra ungeleafulnesse; Soþlice on eornost ic eow secge gyf ge hæfdon geleafan swa senepes corn. & ge cwædon to þissum munte far heonone. þonne ferde he & eow ne byð ænig þing ünmihtelic; ²¹ Soþlice þis cynn ne byþ üt-adryfen. buton þurh gebed and fæsten; ²² Ða hig wunedon on galilea þa cwæð se hælend. mannes sunu ys to syllenne on manna handa. ²³ & hig ofsleað hyne. & he arist on þam þriddan dæge; Ða wurdon hig þearle ge-unrotsode; ²⁴ And þa he cöm tö cafarnaum. þa ge-nealæton to petre. þa þt gafol namon & þus cwædon; Eower lareow ne gylt he gafol. ²⁵ þa cwæð he gyse he deð. & þa he com into þam huse. þa cwæð se hælend; Hwæt þincð þe symon. æt hwam nimað cyningas gafol oððe toll. of hyra bearnum. hwæðer ðe of fremedum; ²⁶ Ða cwæþ he of fremedum; Þa cwæð he eornostlice þa bearn synt frige. ²⁷ þeah-hwæþere þt we hi ne ge-unrotsigeon gang to þære sæ. & wurp þinne angel ut & nim þone ærestan fisc & hys muþ ge-opena þu fintst ænne wecg on him. nim þone & syle for me & for þe; ¹⁸ ¹ [Note: Ðys sceal on sancte michaeles mæsse-dæg. Accesserunt discipuli ad iesum dicentes. A. ] On þære tide genealæhton hys leorning-cnihtas to þam hælende & cwædon; Hwa wenst þu ys yldra on heofena rice. ² & ða clypode se hælend ænne lytling. & gesette on hyra midlen ³ & cwæþ; Soðlice ic secge eow. buton ge beon gecyrrede & gewordene swa swa lytlingas. ne ga ge on heofena rice; ⁴ Swa hwylc swa hyne ge-eaþmet swa þes lytling. se ys mara on heofena rice ⁵ & swa hwylc swa anne þilicne lytling on minum naman onfehþ. së onfehþ me; ⁶ Soþlice seþe beswicð ænne of ðyssum lytlingum. þe on me gelyfað. betere him ys þt än cwyrn-stan sï tö hys swyran gecnytt. & si besenced on sæs grund; ⁷ Wa þysum middan-gearde þurh swicdomas; Neod ys þt swyc-domas cumon. þeah-hwæðere wa þam menn. þe swycdöm þurh hyne cymð; ⁸ Gyf þïn hand oððe þin fot þe swicað. aceorf hyne of & awurp fram þe; Betere þe ys þt þu gä wan-hal oþþe healt to life. þonne þu hæbbe twä handa & twegen fët. & sy on ece fyr asend; ⁹ & gyf þin eage þe swicað ahola hyt üt & awurp hyt fram þe; Betere þe ys mid anum eage on life to ganne þonne þu si mid twam asend on helle fyr; ¹⁰ Warniað þt ge ne oferhogian ænne of þysum lytlingum þe gelyfað on me; ¹¹ Soðlice mannes sunu cöm to gehælenne þt forwearð; ¹² Hwæt ys eow geþuht gyf hwylc mann hæfð hund sceapa. & him losað än of þam. hü ne forlæt he þa nigon & hundnigontig on þam muntum. & gæð & secþ þt än þe for-wearð. ¹³ & gyf hyt gelimpþ þt he hyt fint. Soðlice ic eow secge þt he swyðor geblissaþ for þam änum. þonne ofer þa nigon & hundnigontig. þe nä ne lösedon; ¹⁴ Swa nys willa beforan eowrum fæder. þe on heofenum ys. þt än forwurþe of þisum lytlingum; ¹⁵ [Note: Ðis sceal on tiwes-dæg on þære þryddan lenctenwucan. A. ] So[þ]lice gyf þïn broþor syngað wið þe. gä & styr him betwux þe & him sylfum; gyf he þe gehyrð. þu gestaþelast þinne broðor; ¹⁶ Gyf he þë ne gehyrð. nim þonne gyt ænne oððe twegen to þë þt ælc word stande on twegra oððe þreora gewittnesse; ¹⁷ Gyf he hig ne gehyrð. sege hyt geferræddene; Gyf he hïg ne gehyrð. si he þe swa swa hæþen & mänfull; ¹⁸ Soþlice ic secge eow swa hwylce swa gë ge-bindað ofer eorþan. þa beoþ gebundene on heofonum. & swa hwylce swa ge ofer eorþan ünbindaþ. þa beoþ on heofonum unbundene; ¹⁹ Eft ic eow secge gyf twegen of eow geþwæriað ofer eorþan be ælcum þinge þe hig biddað. hit gewurð him of minum fæder þe on heofonum ys; ²⁰ Ðær twegen oððe þry synt on mïnum naman gegaderode. þær ic eom on hyra midlene; ²¹ Ðä genealæhte petrus to him & cwæð drihten gyf min broþor syngaþ wið me möt ic him forgyfan oð seofon siþas; ²² Ða cwæþ se hælend. ne secge ic þe oð seofon siðas; Ac oð seofon hund-seofontigon siþon; ²³ [Note: Ðys sceal on þære XXIII. wucan ofer pentecosten. Simile est regnum celorum regi qui uoluit rationem ponere cum seruis suis. A. ] For-þam ys heofena rice änlic þam cyninge þe hys þeowas geradegode. ²⁴ & þa þe þt geräd sette. him wæs än broht se him sceolde tyn þusend punda. ²⁵ & þa he næfde hwanon he hyt agulde. hyne het hys hlaford gesyllan. & hys wïf & hys cild. & eall þt he ahte. ²⁶ þa astrehte se þeow hyne & cwæð; Hlaford gehafa geþyld on me & ic hyt þe eall agylde. ²⁷ þä gemiltsode se hlaford him & forgeaf him þone gylt. ²⁸ Þa se þeowa üt-eode hë ge-mëtte hys efen-þeowan. se him sceolde än hund penega. & he nam hyne þa & forþrysmede hyne & cwæð; Agyf þt þu me scealt; ²⁹ & þa astrehte hys efen-þeowa hyne & bæd hyne & þus cwæð; Ge-þyldega & ic hyt þe eall agyfe; ³⁰ He þa nolde. ac ferde & wearp hyne on cweartern. oððæt he him eall agëfe; ³¹ Ða gesawon hys efen-þeowas þt ða wurdon hig swyðe ge-ünrotsode & comon & sædon hyra hlaforde ealle þa dæde; ³² Ða clypode hys hlaford hyne & cwæð to him; Eala þu lyþra þeowa eallne þinne gylt ic ðe forgeaf. for-þam þe ðu me bæde. ³³ hu ne gebyrede þë gemiltsian þinum efen-ðeowan. swa swa ic þe gemiltsode; ³⁴ Ða wæs se hlaford yrre. & sealde hyne þam wïtnerum. oðþt [Note: MS. dð þt. ] he eall agulde; ³⁵ Swa deþ min se heofonlica fæder. gyf gë of eowrum heortum eowrum broðrum ne forgyfaþ; ¹⁹ ¹ And þa se hælend ge-endode þas spræca hë ferde fram galilea. & cöm on iudeisce endas be-geondan iordanen. ² & hym fyligdon mycele mænegu. & he hig ge-hælde þær;