WestSaxon990(i)
1 On þære tide gehyrde herodes se feorþan dæles rica þæs hælendes hlisan.
2 & þa sæde he his cnihtum þes is iohannes se fulluhtere þe ic be-heafdode he aras of deaþe & forþan synd þas wundru gefremode on him;
3 Soðlice herodes nam iohannem & geband hyne & sette on cwertern. for þam wife herodiaden philippes hys broþer;
4 Iohannes him sæde nys þe alyfed hï to wife to hæbbenne
5 & þa he hyne ofslean wolde hë a-dred him þt folc for þam þe hig hæfdon hyne for ænne witegan;
6 Ða on herodes gebyrd-dæge tumbude þære herodiadiscean dohtur beforan him & hit lïcode herode
7 þa be-het he mid aþe hyre to syllenne swa hwæt swa heo hyne bæde;
8 Ða cwæð heo fram hyre meder gemyngod. Syle me on änum disce iohannes heafod þaes fulluhteres;
9 Ða wæes se cyning ge-ünret for þam aðe & for þam þe him sæton mid.
10 & he asende þa & beheafdode iohannem on þam cwerterne.
11 & man brohte þa his heafod on änum disce. & sealde þam mædene & þt mæden hyre meder;
12 & þa genealæhton his leorning-cnihtas & namon hys lichaman & bebyrgdon hyne & comon & cyddon hyt þam hælende;
13 Ða se hælend þt ge-hyrde þa ferde he þanon on-sundron on anum scype & þa þa gangendan mænigeo þt gehyrdon hig fyligdon him of þam burgum
14 & þa he þanon ferde he geseh mycele mænigu & he him gemiltsode & ge-hælde þa untruman;
15 Soðlice þa hyt wæs æfen geworden him to genealæhton hys leorning-cnihtas & him tö cwædon; Ðeos stow ys weste & tïma is forþ-agän forlæt þas mænegeo þt hi faron into þas burga & him mete bicgean;
16 þa cwæð se hælend to him. nabbað hi neode to farenne sylle ge him etan.
17 þa and-swarodun hig. we nabbað her butun fif hlafas & twegen fixas
18 þa cwæð se hælend bringaþ me hider þa;
19 And þa he het þa menegu ofer þt gærs hi sittan & hë nam þa fif hlafas & twegen fixas & beseah on þone heofon & bletsiende bræc þa hlafas & sealde his leorning-cnihtum & hi þam folce
20 & hi æton ealle & wæron gefyllede & hi namon þa lafa twelf wylian fulle þæra ge-brytsena;
21 Soþlice þæra etendra getæl wæs fif þusenda wera butan wïfum & cildum;
22 [Note:Ðys godspel sceal in octabas petri et pauli. Iussit iesus discipulos suos. A.] And þa sona het se hælend his leorning-cnihtas on scyp astigan & toforan him faran ofer þone muþan oð þt he þa menegu for-lete
23 & þa he hig forlæten hæfde he eode on þone munt & hyne þær äna gebæd; Soþlice þa hyt æfen wæs he wæs äna þær.
24 witodlice wæs þt scyp of þam yþum totorfod. for-þam þe hyt wæs strang wind
25 þa com se hælend embe þone feorþan hancred to him ofer þa sæ gangende;
26 Ða hi gesawon þt hi wurdon þa gedrefede & for þam ege clypodon & cwædon þus; Soþlice hyt ys scinlac;
27 Ða spræc se hælend & cwæþ. habbað geleafan ic hyt eom nellen ge eow ondrædan;
28 Ða andswarode him petrus & cwæð drihten gyf þu hyt eart hat me cuman to þe ofer þas wæteru;
29 Ða cwæð he cum to me; Ða eode petrus of þam scype ofer þt wæter þt he to þam hælende come;
30 Þa he geseh þone strangan wind. he him ondred; Ða he wearð gedofen he cwæð. drihten ge-dö me halne;
31 And þa hrædlice hë gefengc hyne & þus cwæð la lytles geleafan hwi twynedest þu
32 & þa hi wæron on þam scype geswac se wind;
33 Soþlice þa þe on þam scype wæron comon & to him gebædon & þus cwædon. Soþlice þu eart godes sunu
34 & þa hig ofer-segelodon hi comon on þt land genesareth
35 & þa þt folc hyne gecneow hi sendon geond eall þt land & brohton to him ealle üntrume
36 & hyne bædon þt hig huru-þinga his reafes fnæd æthrinon & swa hwylce his æthrinon wurdon hale.
15 1 [Note:Ðys godspel gebyrað on þone þryddan wodnes-dæg innan lenctene. Accesserunt ad iesum. A.] Ða comon to him fram hierusalem þa boceras & fariseisce & cwædon.
2 hwi forgymað þine leorning-cnihtas. ure yldrena lage ne þweað hi hyra handa þonne hïg mete þicgeað;
3 Ða andsworode he him & hwi forgyme gë godes bebod for eowre lage.
4 witodlice god cwæþ wurþa þinne fæder & modor & se þe wyrgð hys fæder & modor swelte se deaþe;
5 Soþlice ge cweðaþ swa hwylc swa segð hys fæder & meder swa hwylc lac swa of me is fremaþ þe
6 & ne wurðiaþ fæder & modor & ge for naht dydon godes bebod for eowre lage.
7 la licceteras wel be eow witegode isaias se witega þa he cwæð
8 þis folc më mid welerum wurþað & hyra heorte ys feorr fram me
9 butan intingan hig me wurþiaþ & lærað manna lara;
10 & he þa ðam menegum to-gædere geclypedum. þus cwæð gehyrað & ongytaþ
11 ne besmït þone mann þt on hys muþ gæð. ac hyne besmït þt of hys muþe gæþ;
12 Þa genealæhton hys leorning-cnihtas & cwædon. wast þu þt þa fariseiscean synt gedrefede þisum wurde gehyredum.
13 þa andswarode he him. ælc plantung þe mïn heofenlica fæder ne plantode byþ äwurt-walod;
14 Lætað hi hig synt blinde. & blindra latteowas; Se blinda gyf he blindne læt hig feallað begen on ænne pytt;
15 Ða andswarode him petrus. arece us þis big-spell;
16 Ða andswarode he him. & synt ge gyt butan &gyte.
17 ne ongyte ge þt eall þ on þone muþ gæþ. gæþ on þa wambe & byþ on forþgang asend;
18 Soþlice þa þing þe of þam muðe gaþ cumað of þære heortan & þa smitaþ þone mann;
19 Of þære heortan cumaþ yfle geþancas. mann-slyhtas. ünriht-hæmedu.forligru.stale. lease gewitnyssa. tällice word
20 þis synt þa ðing þe þone mann be-smitað; Ne be-smit þone mann þeah he ünþwogenum handum ete.
21 [Note:Ðys godspel gebyrað on þone forman þunres-dæg innan lenctene. Egressus iesus secessit. A.] & þa ferde se hælend þanon on tyrisce & sydönisce endas
22 & efne þa of þam chananëiscum gemærum clypode sum wïf & cwæð; Drihten dauides sunu gemiltsa me. min dohtor ys yfle mid deofle gedreht.
23 þa ne ge-andswarode he hyre þa genealæhton hys leorning-cnihtas & him to cwæedon; Forlæt hig forþam heo clypað æfter us;
24 Ða &swarode hë ne eom ic asend. buton to þam sceapum. þe forwurdon of israhela huse;
25 Ða com heo & hig to him gebæd & þus cwæð drihten gefylst me;
26 Ða [quoth] he nys hit na göd þt man nime bearna hlaf & hundum worpe.
27 þa cwæþ heo. drihten þt ys soð; Witodlice þa hwelpas etað of þam crumum þe of hyra hlaforda beodum feallaþ.
28 þa &swarode drihten hyre eala þü wïf mycel ys þin geleafa ge-wurþe þë eal swa þu wylle. & þa of þære tïde wæs hyre dohtor hal ge-worden;
29 Ða se hælend þanon ferde eft he com wiþ ða galileiscean sæ & astah on þone munt & þær sæt
30 þa genealæhton him tö mycele menegu mid him hæbbende manega healte & blinde & wanhale & manega oþre & aledon to hys fotum & he ge-hælde þa
31 swa þt þa mænegu wundredon geseonde. dumbe specende healte gangende blinde geseonde & hig mærsodon israhela god;
32 [Note: Ðys godspel gebyrað on þære eahtoðan wucan ofer pentecosten. A. ] Þa cwæþ se hælend togædere geclypedum his leorning-cnihtum; Ðisse menegu ic ge-miltsige forþam hig þry dagas mid me wunodon. & hig nabbað hwæt hig eton. & ic hig nelle fæstende forlætan þe-læs hig on wege geteorian;
33 Ða cwædon hys leorning-cnihtas hwar nime wë swa fela hlafa on þis wëstene þt wë ge-fyllan swa mycele mænegu
34 þa cwæð he. hu fela hlafa hæbbe gë. þa cwædon hig seofon & feawa fixa.
35 & he bebead þa þt seo menegu sæte ofer þære eorþan
36 & he nam þa þa seofon hlafas & þa fixas & bræc & sealde hys leorning-cnihtum & hig sealdon þam folce
37 & hig æton ealle & wæron gefyllede & þt to läfe wæs of þam gebrote hig namon seofon wilian fulle;
38 Witodlice þa þær æton wæron feower þusend manna butan cildum & wifum.
39 & he forlet þa þa menegu & eode on scyp & com on þa endas magedon
16 1 [Note:Ðys sceal on wodnes-dæg on þære eahtoðan wucan ofer pentecosten. Accesserunt ad iesum pharisei & saducei temptantes & rogauerunt eum. A.] & þa genealæhton him to farisei & saducei & hyne costodon & bædon þt he him sum tacen of heofone æt-ywde.
2 þa &swarode he him & cwæð on æfen ge cweðaþ. to-morgen hyt byþ smylte weder þes heofon ys read.
3 & on morgen ge cweþað. to-dæg hyt byþ hreoh weder þeos lyft scinð ünwederlice. nu cunne ge tocnawan heofones hiw. witodlice ge ne magon witan þæra tïda tacnu;
4 Seo yfele cneoryss & unriht-hæmende. tacen secþ & hyre ne byð geseald buton ionas tacen þæs witegan & him forlætenum he ferde.
5 & þa his leorning-cnihtas cömon ofer þone muþan hig forgeton þt hig hlafas namon
6 & þa sæde he gymað & warniað fram beorman fariseorum & saduceorum.
7 Þa ðohton hig betwux him & cwædon. namon we hlafas mid us.
8 þa se hælend wiste hyra ge-þancas. he cwæþ to him hwæt þence ge betwux eow. lytles geleafan þt ge hlafas nabbað.
9 ne understande ge gyt ne gë ne geþenceað þæra fif hlafa & fif þusend manna & hu fela wyligena ge namon;
10 Ne þæra seofon hlafa & feower þusend manna & hu fela wyligena ge naman;
11 Hwi ne ongyte ge gyt þt ic ne sæde be hlafe. warniað fram ðam beorman fariseorum & saduceorum.
12 þa ongeton hig þt hë ne sæde warniað fram hlafa beorman ac fram lare fariseorum & saduceorum;
13 [Note:Ðys godspel gebyrað on petres mæsse-dæg. Uenit iesus in partes cesaree philippi. A.] Witodlice þa com se hælend on þa dælas cesareæ philippi. & ahsode hys leorning-cnihtas hwæne secgeað menn þt sy mannes sunu;
14 Ða cwædon hig sume iohannem þone fulluhtere sume heliam. sume hieremiam oðþe än þæra witegyna;
15 Ða sæde he hwæt secge ge þt ic si;
16 Ða &swarode him petrus; Ðu eart þæs lyfigendes godes sunu
17 þa &swarode him se hælend. eadig eart þu simon culfran bearn. forþam hit þë ne onwreah flæsc ne blod. ac min fæder þe on heofenum ys.
18 & ic secge þe þt þu eart petrus & ofer þisne stan ic timbrige mine cyricean & helle gatu ne magon. ongen þa.
19 & þe ic sylle heofona rices cægia & swa hwæt swa þu ofer eorþan gebindst þt byþ on heofonum gebunden. & swa hwæt swa þu unbindst ofer eorþan þt byð unbunden on heofonum;
20 Þa bebead se hælend hys leorning-cnihtum þt hig nanum menn ne sædon þt he wære hælend crist;
21 Syððan he ongan swutelian hys leorning-cnihtum þt he wolde faran to hierusalem & fela þinga þolian fram yldrum & bocerum & ealdor-mannum þæra sacerda & beon ofslegen. & þy þryddan dæge arisan;
22 & þa genam petrus hyne on-sundron & cwæð to him drihten ne ge-wurþe þt.
23 þa beseah he hyne & cwæð to petre gang bæftan me satanas. wiþerræde þu eart me forþam þü nast þa þing þe synd godes. ac þa þe synt manna;
24 [Note:Ðys godspel sceal on sancte laurentius mæsse-dæg. Si quis uult post me. A. ] Þa sæde se hælend hys leorning-cnihtum gyf hwa wylle fyligean me wiþsace hyne sylfne & nyme hys rode & me fylige;
25 Soþlice se þe wyle hys sawle hale gedön he hig forspilþ. & se þe wyle hig for me forspyllan se hig fint;
26 Hwæt fremað ænegum menn þeah he ealne middan-eard gestryne gyf he hys sawle forwyrd þolað; Oððe hwylc gewrixl sylþ se mann for hys sawle
27 witodlice mannes sunu ys to cumenne on hys fæder wuldre mid hys englum. & þonne agylt æghwylcum be hys agenum worce;
28 [Note: Ðys sceal on sæternes-dæg on þære forman lencten wucan. A. ] Soðlice ic secge eow. sume synt her standende. þe deaþ ne onbyrigeað ær hig geseon mannes sunu. cumende on hys fæder rice;
17 1 & æfter six dagum näm se hælend petrum & iacobum & iohannem. hys broþor & lædde hig onsundron on ænne heahne munt
2 & he wæs ge-hiwod beforan him; & his ansyn scean swa swa sunne & hys reaf wæron swa hwïte swa snaw;
3 & efne þa ætywde moyses & helias mid him sprecende.
4 þa cwæð petrus to him; Drihten god ys üs her to beonne gyf þu wylt uton wyrcean her þreo eardung-stöwa þë ane. moyse ane & helïe ane;
5 Him þa gyt sprecendum & soþlice þa beorht-wolcn hig ofer-scean. & þa efne com stefn of þam wolcne & cwæþ; Her ys min leofa sunu. on þam me wel gelicaþ. gehyrað hyne;
6 & þa hig þis gehyrdon hys leorning-cnihtas hig feollon on hyra ansyne. & hym swyþe adredon;
7 Hë genealæhte þa & hig æt-hrän. & him to cwæþ; Arïsað & ne ondrædaþ eow;
8 Ða hig hyra eagan upp-hofon. ne gesawon hig nænne buton þone hælend sylfne;
9 & þa hig of ðam munte eodon se hælend hym bebead & þus cwæþ nanum menn ne secgean ge þis. ær mannes sunu of deaþe arise;
10 [Note: Ðys sceal on frige-dæg on þære fiftan wucan ofer pentecosten. Interrogauit (sic) iesum discipuli dicentes. Quid ergo scribe dicunt. Quid eliam oporteat primum uenire. A. ] & þa axodon hys leorning-cnihtas hyne. hwæt secgeað þa boceras. þt gebyrige ærest cuman heliam;
11 Ða &swarode he hym. witodlice helias ys to-weard & he ge-edniwað ealle þing;
12 Soþlice ic eow secge þt helias cöm & hig hyne ne ge-cneowon; Ac hig dydon ymbe hyne swa hwæt swa hig woldon. & swa ys mannes sunu. eac fram him to þrowigenne;
13 Ða ongëton hys leorning-cnihtas þt he hyt sæde be iohanne. þam fulluhtere;
14 [Note:Ðys sceal on wodnesdæg to þam fæstene ær hærfestes emnyhte. Et cum uenisset ad turbam accessit ad eum homo genibus prouolutus. A.] And þa he cöm to þære menegu. him to genealæhte sum mann gebigedum cneowum toforan him & cwæþ;
15 Drihten gemiltsa minum suna for þam þe he ys fylle-seoc. & yfel þolað. oft he fylþ on fyr. & gelomlice on wæter.
16 & ic brohte hyne to þinum leorning-cnihtum. & hig ne mihton hyne gehælan;
17 Ða &swarode he him; Eala ge üngeleaffulle & þwyre cneores hu lange beo ic mid eow. hu lange for-bere ic eow. bringaþ hyne to me hider
18 & þa þreade se hælend hyne. & se deofol hyne forlët. & se cnapa wæs of þære tide gehæled;
19 Ða genealæhton hys leorning-cnihtas him to. & him tö cwædon diglice; Hwï ne mihte we hyne üt-adrifan;
20 Þa cwæð he for hyra ungeleafulnesse; Soþlice on eornost ic eow secge gyf ge hæfdon geleafan swa senepes corn. & ge cwædon to þissum munte far heonone. þonne ferde he & eow ne byð ænig þing ünmihtelic;
21 Soþlice þis cynn ne byþ üt-adryfen. buton þurh gebed and fæsten;
22 Ða hig wunedon on galilea þa cwæð se hælend. mannes sunu ys to syllenne on manna handa.
23 & hig ofsleað hyne. & he arist on þam þriddan dæge; Ða wurdon hig þearle ge-unrotsode;
24 And þa he cöm tö cafarnaum. þa ge-nealæton to petre. þa þt gafol namon & þus cwædon; Eower lareow ne gylt he gafol.
25 þa cwæð he gyse he deð. & þa he com into þam huse. þa cwæð se hælend; Hwæt þincð þe symon. æt hwam nimað cyningas gafol oððe toll. of hyra bearnum. hwæðer ðe of fremedum;
26 Ða cwæþ he of fremedum; Þa cwæð he eornostlice þa bearn synt frige.
27 þeah-hwæþere þt we hi ne ge-unrotsigeon gang to þære sæ. & wurp þinne angel ut & nim þone ærestan fisc & hys muþ ge-opena þu fintst ænne wecg on him. nim þone & syle for me & for þe;
18 1 [Note: Ðys sceal on sancte michaeles mæsse-dæg. Accesserunt discipuli ad iesum dicentes. A. ] On þære tide genealæhton hys leorning-cnihtas to þam hælende & cwædon; Hwa wenst þu ys yldra on heofena rice.
2 & ða clypode se hælend ænne lytling. & gesette on hyra midlen
3 & cwæþ; Soðlice ic secge eow. buton ge beon gecyrrede & gewordene swa swa lytlingas. ne ga ge on heofena rice;
4 Swa hwylc swa hyne ge-eaþmet swa þes lytling. se ys mara on heofena rice
5 & swa hwylc swa anne þilicne lytling on minum naman onfehþ. së onfehþ me;
6 Soþlice seþe beswicð ænne of ðyssum lytlingum. þe on me gelyfað. betere him ys þt än cwyrn-stan sï tö hys swyran gecnytt. & si besenced on sæs grund;
7 Wa þysum middan-gearde þurh swicdomas; Neod ys þt swyc-domas cumon. þeah-hwæðere wa þam menn. þe swycdöm þurh hyne cymð;
8 Gyf þïn hand oððe þin fot þe swicað. aceorf hyne of & awurp fram þe; Betere þe ys þt þu gä wan-hal oþþe healt to life. þonne þu hæbbe twä handa & twegen fët. & sy on ece fyr asend;
9 & gyf þin eage þe swicað ahola hyt üt & awurp hyt fram þe; Betere þe ys mid anum eage on life to ganne þonne þu si mid twam asend on helle fyr;
10 Warniað þt ge ne oferhogian ænne of þysum lytlingum þe gelyfað on me;
11 Soðlice mannes sunu cöm to gehælenne þt forwearð;
12 Hwæt ys eow geþuht gyf hwylc mann hæfð hund sceapa. & him losað än of þam. hü ne forlæt he þa nigon & hundnigontig on þam muntum. & gæð & secþ þt än þe for-wearð.
13 & gyf hyt gelimpþ þt he hyt fint. Soðlice ic eow secge þt he swyðor geblissaþ for þam änum. þonne ofer þa nigon & hundnigontig. þe nä ne lösedon;
14 Swa nys willa beforan eowrum fæder. þe on heofenum ys. þt än forwurþe of þisum lytlingum;
15 [Note: Ðis sceal on tiwes-dæg on þære þryddan lenctenwucan. A. ] So[þ]lice gyf þïn broþor syngað wið þe. gä & styr him betwux þe & him sylfum; gyf he þe gehyrð. þu gestaþelast þinne broðor;
16 Gyf he þë ne gehyrð. nim þonne gyt ænne oððe twegen to þë þt ælc word stande on twegra oððe þreora gewittnesse;
17 Gyf he hig ne gehyrð. sege hyt geferræddene; Gyf he hïg ne gehyrð. si he þe swa swa hæþen & mänfull;
18 Soþlice ic secge eow swa hwylce swa gë ge-bindað ofer eorþan. þa beoþ gebundene on heofonum. & swa hwylce swa ge ofer eorþan ünbindaþ. þa beoþ on heofonum unbundene;
19 Eft ic eow secge gyf twegen of eow geþwæriað ofer eorþan be ælcum þinge þe hig biddað. hit gewurð him of minum fæder þe on heofonum ys;
20 Ðær twegen oððe þry synt on mïnum naman gegaderode. þær ic eom on hyra midlene;
21 Ðä genealæhte petrus to him & cwæð drihten gyf min broþor syngaþ wið me möt ic him forgyfan oð seofon siþas;
22 Ða cwæþ se hælend. ne secge ic þe oð seofon siðas; Ac oð seofon hund-seofontigon siþon;
23 [Note: Ðys sceal on þære XXIII. wucan ofer pentecosten. Simile est regnum celorum regi qui uoluit rationem ponere cum seruis suis. A. ] For-þam ys heofena rice änlic þam cyninge þe hys þeowas geradegode.
24 & þa þe þt geräd sette. him wæs än broht se him sceolde tyn þusend punda.
25 & þa he næfde hwanon he hyt agulde. hyne het hys hlaford gesyllan. & hys wïf & hys cild. & eall þt he ahte.
26 þa astrehte se þeow hyne & cwæð; Hlaford gehafa geþyld on me & ic hyt þe eall agylde.
27 þä gemiltsode se hlaford him & forgeaf him þone gylt.
28 Þa se þeowa üt-eode hë ge-mëtte hys efen-þeowan. se him sceolde än hund penega. & he nam hyne þa & forþrysmede hyne & cwæð; Agyf þt þu me scealt;
29 & þa astrehte hys efen-þeowa hyne & bæd hyne & þus cwæð; Ge-þyldega & ic hyt þe eall agyfe;
30 He þa nolde. ac ferde & wearp hyne on cweartern. oððæt he him eall agëfe;
31 Ða gesawon hys efen-þeowas þt ða wurdon hig swyðe ge-ünrotsode & comon & sædon hyra hlaforde ealle þa dæde;
32 Ða clypode hys hlaford hyne & cwæð to him; Eala þu lyþra þeowa eallne þinne gylt ic ðe forgeaf. for-þam þe ðu me bæde.
33 hu ne gebyrede þë gemiltsian þinum efen-ðeowan. swa swa ic þe gemiltsode;
34 Ða wæs se hlaford yrre. & sealde hyne þam wïtnerum. oðþt [Note: MS. dð þt. ] he eall agulde;
35 Swa deþ min se heofonlica fæder. gyf gë of eowrum heortum eowrum broðrum ne forgyfaþ;
19 1 And þa se hælend ge-endode þas spræca hë ferde fram galilea. & cöm on iudeisce endas be-geondan iordanen.
2 & hym fyligdon mycele mænegu. & he hig ge-hælde þær;